ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) (که لخته خونی داخل دیواره سیاهرگ نیز نامیده میشود) زمانی بروز می کند که در دیواره داخلی سیاهرگ های بدن به دلیل آسیب دیدگی رگ ها یا کندی جریان خون در آنها، لخته خون تشکیل می شود. لخته های خون جریان خون را در رگ ها به صورت جزئی یا کلی مسدود می کند. بیشتر لخته های خونی داخل سیاهرگ ها در ساق پاها، ران ها یا لگن ایجاد می شود. با این حال، این لخته های خونی در سایر قسمت های بدن از جمله بازوها، مغز، روده، کبد و یا کلیه ها نیز تشکیل می شود.
(لخته های سیاهرگی عمقی که در دیواره داخلی سیاهرگ پا تشکیل شده است)
اگرچه تشکیل لخته سیاهرگی عمقی به خودی خود تهدیدکننده زندگی نیست، با این حال لخته های خون این پتانسیل را دارند که آزاد شده و در جریان خون به حرکت درآیند و وقتی لخته های خونی شناور در رگ های خونی وارد ریه می شوند، آمبولی ریه (PE) به وجود می آید. از آنجایی که آمبولی ریه عارضه ای است که می تواند زندگی بیمار را تهدید کند، عارضه بیمار باید سریع تشخیص داده شده و درمان شود.
تقریبا نیمی از بیمارانی که لخته سیاهرگی عمقی در پاهایشان دارند، در پاهایشان علائم درد و تورم متناوب دارند که ماه ها تا سال ها طول می کشد. این علائم، سندرم پس از تشکیل لخته سیاهرگی عمقی نامیده می شود و به دلیل آسیب به دریچه ها و پوشش داخلی سیاهرگ ها که منجر به “تجمع” خون بیش از حد می شود، بروز می کند. تجمع خون بیش از حد در سیاهرگ های پاها باعث افزایش فشار درون رگ ها شده و باعث بروز درد و تورم می شود.
ویژگی های این عارضه عبارتند از:
زمانی لخته سیاهرگی سطحی (که فلبیت یا التهاب در سطح دیواره سیاهرگ قلب نیز نامیده میشود) تشکیل می شود که در سیاهرگ نزدیک به سطح پوست لخته های خون ایجاد می شود. این نوع لخته های خون به ندرت به ریه ها می روند، مگر اینکه ابتدا از سیستم سطحی به سیستم سیاهرگی داخلی انتقال یابند. اگرچه پزشک می تواند لخته شدن خون در سطح دیواره سیاهرگ ها را با معاینه جسمی تشخیص دهد، تشخیص لخته سیاهرگی عمقی فقط از طریق سونوگرافی امکانپذیر است.
سالانه تقریبا 1 تا 3 نفر از هر 1000 بزرگسال در ایالات متحده به لخته شدن خون دیواره داخلی سیاهرگ ها یا آمبولی ریه مبتلا می شوند و سالانه 300,000 نفر بر اثر این عارضه جان خود را از دست می دهند. عارضه ترومبوز سیاهرگی عمقی، پس از حملات قلبی و سکته سومین عارضه عروقی شایع است. لخته سیاهرگی عمقی یا آمبولی حاد ریه می تواند در هر سنی بروز کند، اما شیوع آن در کودکان و نوجوانان کمتر است و در افراد بالای 60 سال شایع تر است.
در بیش از نیمی از بیماران مبتلا، ترومبوز سیاهرگی عمقی در نتیجه بستری شدن در بیمارستان به دلیل یک بیماری یا پس از عمل جراحی بروز می کند. دلیل اینکه میزان شیوع این عارضه بعد از بستری شدن در بیمارستان بیشتر است، این است که بیمار بیشتر اوقات به جای اینکه طبق معمول در حال حرکت و فعالیت باشد، در رختخواب دراز می کشد.
لخته سیاهرگی عمقی معمولا در سیاهرگ های پاها یا بازوها ایجاد می شود. تا 30% از افراد مبتلا به لخته سیاهرگی عمقی ا علائمی ندارند، اما گاهی اوقات علائم بسیار خفیف هستند و باعث نگرانی نمی شوند. علائم مرتبط با لخته حاد سیاهرگی عمقی عبارتند از:
برخی از بیماران فقط زمانی پی به لخته سیاهرگی عمقی می برند که لخته از پا یا بازوی آنها حرکت کرده و به سمت ریه شان حرکت کند و علائم آمبولی حاد ریه از جمله درد قفسه سینه، تنگی نفس، سرفه همراه با خون، سبکی سر و غش را تجربه کنند.
در صورتی که علائم ل لخته سیاهرگی عمقی را داشتید، بایستی فورا به پزشک خود یا اورژانس مراجعه کنید. منتظر این نباشید تا ببینید علائم ناپدید می شوند یا خیر. برای جلوگیری از عوارض جدی بلافاصله درمان شوید.
موارد ذیل می تواند خطر تشکیل لخته سیاهرگی عمقی را افزایش دهد:
پزشک معاینه جسمی از بیمار به عمل می آورد و سابقه بیماری او را بررسی می کند. بیمار باید آزمایشات تصویربرداری را نیز انجام دهد.
تصویربرداری فراصوت از لخته سیاهرگی عمقی رایج ترین آزمایش برای تشخیص لخته خونی دیواره داخلی سیاهرگ ها است، چرا که آزمایشی غیر تهاجمی است و به طور گسترده در دسترس می باشد. این آزمایش از امواج فراصوت برای نشان دادن جریان خون و لخته شدن خون در رگ ها بهره می گیرد. تکنسین سونوگرافی عروقی هنگام اسکن بازو یا پا فشار وارد می کند. اگر اعمال فشار باعث فشرده شدن سیاهرگ نشود، این بدان معناست که خون لخته وجود دارد. اگر نتایج تصویربرداری فراصوت واضح نباشد، پزشک آزمایش تصویربرداری دیگری را تجویز می کند.
ونوگرافی. در این آزمایش تهاجمی، پزشک پوست گردن یا کشاله ران را بی حس می کند و از یک کاتتر برای تزریق رنگ مخصوص (ماده کنتراست) به رگ های بیمار استفاده می‌کند تا مشاهده کند آیا لخته های خونی جریان خون داخل رگ های بیمار را به صورت جزئی مسدود کرده است یا به صورت کلی. امروزه به ندرت از ونوگرافی استفاده می شود، اما گاهی اوقات استفاده از آن ضروری است.
ام آر آی یا ام آر وی. ام آر آی تصاویری از اندام ها و ساختارهای داخل بدن را نشان می دهد و ام آر وی تصاویری از رگ ها در نواحی خاصی از بدن بیمار را نشان می دهد. در بسیاری از موارد، ام آر آی و ام آر وی اطلاعات بیشتری را در مقایسه با تصویربرداری فراصوت یا سی تی اسکن در اختیار پزشک قرار می دهد.
سی تی اسکن. سی تی اسکن نوعی اشعه ایکس است که ساختارهای داخل بدن را نشان می دهد. پزشک برای تشخیص لخته سیاهرگی عمقی در ناحیه شکم، لگن یا مغز و همچنین لخته شدن خون در ریه ها (آمبولی ریه)، سی تی اسکن تجویز می کند.
اگر پزشک تشخیص دهد که به یک اختلال ژنتیکی یا اکتسابی لخته خون مبتلا هستید، بایستی آزمایشات خاص خون بدهید. در صورت داشتن موراد ذیل، آزمایشات خون ضروری خواهند بود:
ترومبوز سیاهرگی عمقی در ابتدا ممکن است به دلیل درد و تورم پاها، رفت و آمد را برای بیمار دشوارتر کند، اما بیمار می تواند به آرامی به انجام فعالیت های عادی خود بازگردد. اگر به عنوان بیمار احساس می کنید پاهایتان متورم یا سنگین است، در رختخواب دراز بکشید و پاشنه ها را تا حدود 12 تا 15 سانتی متر بالا نگه دارید. این عمل به بهبود گردش خون و کاهش تورم کمک می کند.
علاوه بر این:
بعضی از افراد مبتلا به ترومبوز سیاهرگی عمقی باید در بیمارستان درمان شوند. برخی دیگر ممکن است سرپایی درمان شوند.
درمان ها عبارتند از: داروهای ضد انعقاد خون (رقیق‌کننده های خون)، جوراب های واریس و بالا نگه داشتن پا (های) آسیب دیده در زمان های مختلف در طول روز. در تعداد اندکی از موارد، وقتی لخته سیاهرگی عمقی گسترده است، درمان های تهاجمی (روش های مبتنی بر کاتتر) ضروری است.
اهداف اصلی درمان عبارتند از:
داروهای ضد انعقاد خون لخته شدن خون را مختل می کند. این داروها همچنین از بزرگ شدن لخته ها جلوگیری به عمل آورده و از حرکت لخته های خون نیز جلوگیری می کند. داروهای ضد انعقاد لخته های خون را از بین نمی برند یا آنها را “باز” نمی کنند. بدن ممکن است به طور طبیعی یک لخته را حل کند، اما گاهی اوقات لخته ها به طور کامل ناپدید نمی شوند. وقتی لخته های خون از بین نمی روند، آنها معمولا کوچک می شوند و به “زخم های” کوچکی در داخل رگ های بدن تبدیل می شوند. گاهی اوقات این لخته های “قدیمی” منجر به تورم پاها می شوند، اما اغلب علائمی ایجاد نمی کنند.
داروهای ضد انعقاد خون انواع مختلفی دارند: وارفارین، هپارین و مهارکننده های خوراکی فاکتور Xa. پزشک در مورد بهترین نوع آن برای بدن تان با شما صحبت خواهد کرد.
اگر نیاز به مصرف یک داروی ضد انعقاد دارید، بایستی آن را قط به مدت چند ماه (معمولا سه تا شش ماه) یا برای همیشه مصرف کنید. دوره درمانی بسته به شرایط خاص هر فرد از جمله داشتن موارد زیر متفاوت خواهد بود:
احتمالا برای بهبود یا خلاصی کامل از شر ورم پاها، بایستی از جوراب های واریس، کشسان و درجه بندی شده استفاده کنید. آسیب به دریچه های کوچک داخل رگ هایتان اغلب باعث این تورم می شود. همچنین به دلیل اینکه لخته سیاهرگی عمقی، جریان خون را در رگ ها مسدود می کند، ممکن است تورم داشته باشید. اغلب جوراب های واریس را درست تا زیر زانو می پوشند. این جوراب ها در قسمت مچ پاها تنگ هستند و با دور شدن از مچ پاها گشادتر می شوند. تنگی و گشادی جوراب ها در این قسمت ها باعث ایجاد فشار ملایم (فشردگی) بر روی پاهایتان می شود. برخی از افراد باید این جوراب ها تا دو سال یا بیشتر بپوشند. چندین مطالعه بالینی نشان داده است که اگر جوراب های واریس را روزانه از صبح تا عصر بپوشید (نیازی نیست آنها را شب ها بپوشید)، علائم درد و تورم ساق پاها حداقل تا 50 درصد کاهش می یابند.
پس از جراحی، پزشک دستگاه های فشرده سازی را روی ساق هایتان قرار می دهد تا به آنها فشار وارد کند. در حالی که در رختخواب دراز کشیده اید، دستگاه های پوشیده شده با پارچه را در اطراف ساق پاهایتان فشرده و رها می کند. اگر در بیمارستان بستری هستید، این دستگاه ها استفاده می شوند کع به جلوگیری از لخته سیاهرگی عمقی کمک می کند، اما در خارج از بیمارستان تجویز نمی شوند. علاوه بر این، برخلاف جوراب های واریس که می توانید با خیال راحت در صورت ابتلا به لخته سیاهرگی عمقی پا بپوشید، نباید از این دستگاه ها برای پیشگیری از لخته سیاهرگی عمقی استفاده کنید.
هنگامی که نمی توانید داروهای رقیق کننده خون مصرف کنید یا همزمان با مصرف مرتب داروهای رقیق کننده خون همچنان لخته های خونی دارید، جراح مجبور خواهد بود برای قرار دادن فیلتر سیاهرگی اجوف تحتانی (IVC) عمل جراحی انجام دهد. این روش تحت بی حسی موضعی انجام می شود. جراح فیلتر IVC را از طریق یک کاتتر وارد ورید بزرگی در کشاله ران یا گردن می کند و سپس آن را وارد ورید اجوف (بزرگترین سیاهرگ بدن) می کند.
اگر لخته های خون در سیاهرگ های پاهایتان شکسته شده و حرکت کنند، فیلتر IVC از رسیدن لخته های خون بزرگ به ریه ها و ایجاد آمبولی ریه جلوگیری می کند. اگر چه فیلتر IVC از آمبولی ریه جلوگیری به عمل می آورد، از تشکیل لخته های خون بیشتر در رگ هایتان جلوگیری به عمل نمی آورد.
در صورت ابتلا به لخته سیاهرگی عمقی، باید خطر آتی لخته شدن سیاهرگی عمقی و آمبولی ریه را به طرق ذیل کاهش دهید:
اگر هرگز به ترومبوز سیاهرگی عمقی مبتلا نبوده اید، اما خطر ابتلا به آن در شما افزایش یافته است، حتما به موارد زیر توجه داشته باشید:
از بین رفتن ترومبوز سیاهرگی عمقی چند ماه تا یک سال طول خواهد کشید، بنابراین باید طبق دستورالعمل پزشک به مصرف داروهای رقیق کننده خون ادامه دهید و تا زمان تجویز پزشک مبنی بر عدم پوشیدن جوراب های واریس، همچنان از آنها استفاده کنید. برای اطمینان از دریافت دوز مناسب رقیق کننده های خون باید آزمایش خون بدهید. پزشک بعدا سونوگرافی های بیشتری را برایتان تجویز خواهد کرد تا پی ببرد که آیا لخته خون هنوز در همان ناحیه قرار دارد، بهبود می یابد یا بزرگتر می شود.
اگر علائم بهتر نشد، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین باید به او بگویید که به راحتی دچار کبودی می شوید یا قاعدگی های شدیدی دارید.
اگر رقیق کننده های خونی باعث خونریزی بیش از حد می شوند یا باعث به وجود آمدن خون رنگ روشن در استفراغ یا مدفوع می شود، باید به پزشک اورژانس مراجعه کنید.
