کاتتر ورید مرکزی که خط مرکزی نیز نامیده می‌شود، وسیله ای است که درمان بیماری های مختلف بیمار را تسهیل می کند. این کاتتر از یک لوله بلند، نازک و انعطاف پذیر ساخته شده است که از طریق یک ورید وارد بدن می شود. لوله از طریق یک یا چند ورید حرکت می کند تا اینکه نوک آن به سیاهرگ بزرگی (ورید اجوف) که به قلب شما وارد می شود، برسد.
بنابراین، نوک کاتتر ورید مرکزی در ورید اجوف قرار دارد. انتهای دیگر آن درست در بالا یا زیر پوست در جایی روی سینه، معمولا در سمت راست بدن قرار دارد. اگر انتهای دیگر آن روی سطح بیرونی پوست باشد، به آن هاب می گویند. هاب را می توانید ببینید و لمس کنید، چرا که خارج از بدن قرار دارد. اگر انتهای دیگر آن زیر پوست باشد، به آن پورتال یا مخزن می گویند. در این صورت می توانید (به اندازه یک چهارم) یک برآمدگی کوچک را در زیر پوست خود ببینید و حس کنید، اما این برآمدگی چندان قابل توجه نیست. هاب یا مخزن نقطه دسترسی برای درمان است.
یک کاتتر ورید مرکزی به پزشک امکان دسترسی راحت به جریان خون را می دهد و الزام نیاز به تعداد زیادی سوزن در رگ را کاهش می دهد. بنابراین، کاتتر ورید مرکزی برای افرادی که به داروهای طولانی مدت، مایعات، خونگیری یا انتقال خون نیاز دارند، ایده آل است. افرادی که نیاز به مراقبت های اورژانسی یا درمان های کوتاه مدت دارند، نیز از کاتتر ورید مرکزی بهره می گیرند.
کاتترهای ورید مرکزی و کاتترهای ورید محیطی (که به آنها IV محیطی نیز گفته می شود) هر دو برای ارائه درمان هستند و هر دو دستگاه از طریق ورید وارد بدن می شوند، اما آنها سه تفاوت عمده دارند:
کاتترهای ورید مرکزی و کاتترهای ورید محیطی از طریق وریدهای مختلف وارد بدن می شوند. کاتتر ورید مرکزی وارد یک سیاهرگ بزرگ در قفسه سینه، گردن، بازو یا کشاله ران می شوند. معمولا سیاهرگ عمیق است که به سطح پوست نزدیک نیست. از این رو، کاتترهای ورید محیطی وارد ورید نزدیک به سطح پوست در دست یا بازو می شوند.
وقتی صحبت از اندازه کاتترها به میان می آید، کاتترهای ورید مرکزی بلندتر هستند، لوله بزرگتری دارند و دلیل آن این دلیل است که آنها برای رسیدن به نقطه مورد نظر باید مسافت بیشتری را طی کنند. برخی از کاتترهای ورید مرکزی بیش از یک لوله دارند. به این کاتترهای لومن دو یا سه گانه می گویند و می توانند انواع مختلف دارو را در موقعیت های پیچیده در خود جای دهند.
وقتی صحبت از مدت زمان می شود، کاتترهای ورید مرکزی می توانند بیشتر از کاتترهای ورید محیطی در بدن باقی بمانند. کاتترهای ورید محیطی معمولا هر چند روز یکبار باید تعویض شوند. اما برخی از انواع کاتترهای ورید مرکزی می توانند هفته ها یا چندین ماه در بدن بمانند.
کاتترهای ورید مرکزی به افراد در بسیاری از موقعیت های پزشکی مختلف کمک می‌کند، از جمله به افرادی که به موارد زیر نیاز دارند:
پزشکان همچنین از کاتترهای ورید مرکزی در طول برخی آزمایشات پزشکی استفاده می کنند.
کاتترهای ورید مرکزی اشکال مختلفی دارند که شامل موارد زیر هستند:
پزشک به شما می گوید که به چه نوع کاتتر ورید مرکزی نیاز دارید. نوع کاتتر به نیازهای پزشکی خاص بدن شما و مدت زمانی که به کاتتر نیاز دارید، بستگی خواهد داشت.
پزشک کاتتر –که در روال کارهای پزشکی خاصی تخصص دارد و بر روش کار کاتتر اشراف دارد- کاتترهای خطوط مرکزی را در بدن تعبیه می کند.
قرار دادن کاتتر ورید مرکزی روشی معمولی است. سالانه در میلیون ها نفر کاتتر ورید مرکزی کار گذاشته می شود.
سه نقطه دسترسی رایج برای قرار دادن کاتترهای ورید مرکزی عبارتند از:
نقاط دسترسی خط کاتتر مرکزی-محیطی شامل ورید بازیلیک (سیاهرگ برجسته) و ورید سفالیک (سیاهرگ دماغی) است که هر دو در بازو قرار دارند.
هر ناحیه برای کار گذاشتن کاتتر مزایا و معایبی دارد. پزشک بهترین ناحیه را برای کار گذاشتن کاتتر در بدن شما بر اساس شرایط و نیازهای شما انتخاب خواهد کرد.
پزشک درباره این روش و نیز مزایا و خطرات آن برای شما توضیح خواهد داد. هر سوالی راجع به آن دارید، از او بپرسید. پس از آن، پزشک رضایت شما را برای انجام این روش می خواهد. در برخی شرایط اضطراری، امکان گفتگو با پزشک وجود ندارد.
پزشک به شما کمک می کند تا در موقعیت مناسب قرار بگیرید. قرار گیری در موقعیت مناسب بستگی به رگی دارد که پزشک باید به آن دسترسی داشته باشد. شما به پشت دراز خواهید کشید: کاملا صاف یا با زاویه اندک، به طوری که پاها و ساق پاهایتان در سطحی بالاتر از قفسه سینه تان قرار گیرد. پزشک بدن شما را به مانیتورهایی متصل می کند که علائم حیاتی تان را بررسی کنند.
این روش بسته به نوع کاتتر ورید مرکزی که شما نیاز دارید، متفاوت است. اگر کاتتر ورید مرکزی یا کاتتر ورید محیطی بدون تونل باید کار گذاشته شود، روش کار، تعبیه کاتتر از راه پوست خواهد بود. این بدان معناست که پزشک پوست تان را با یک سوزن سوراخ می کند تا به وریدتان دسترسی پیدا کند و کاتتر را وارد کند. پزشک مراحل زیر را انجام خواهد داد:
در تمامی مراحل، پزشک از فناوری سونوگرافی برای پیش بردن این روش استفاده می کند.
پزشک برای قرار دادن کاتتر ورید مرکزی تونلی و قرار دادن پورت، از روش های مشابهی برای دسترسی به رگ تان استفاده می کند، اما باید منتظر تفاوت هایی نیز باشید.
قرار دادن کاتتر ورید مرکزی تونل دار نیاز به سوراخ سوزنی و جراحی دارد. شما به صورت موضعی یا عمومی بی هوش می شوید تا درد را احساس نکنید.
تفاوت اصلی دیگر این است که نقاط ورودی و خروجی کاتتر شما متفاوت خواهد بود. با یک کاتتر ورید مرکزی یا کاتتر ورید محیطی بدون تونل، کاتتر از بدن تان در نقطه دسترسی ورید اصلی خارج می شود. پزشک با یک کاتتر ورید مرکزی تونلی، نقطه متفاوتی را انتخاب می کند که کاتتر از قفسه سینه خارج شود.
کاتتر مانند یک متروی زیرزمینی زیر پوست تان بین نقطه دسترسی ورید و نقطه ای که از بدن خارج می شود، حرکت می کند.
پورت ها نیز کاتترهای تونلی هستند، اما تفاوت ها آن این است که هیچ پورتی از کاتتر از بدن خارج نمی شود و کاملا زیر پوست قرار دارد. شما به سوراخ سوزن و جراحی نیاز دارید و تحت بیهوشی عمومی قرار خواهید گرفت.
پزشک برش کوچکی در قفسه سینه تان، در ناحیه ای که پورت قرار خواهد گرفت، ایجاد می کند. این ناحیه نزدیک به نقطه دسترسی ورید خواهد بود. پزشک فضای کوچکی را در بافت زیر پوست تان ایجاد خواهد کرد تا پورت را در همان فضای کوچک قرار داده و آن را محکم در جای خود ثابت کند. در نهایت، پزشک محل برش را می دوزد و با بانداژ می بندد.
پزشک تان بررسی می‌کند تا مطمئن شود که این روش موفق بوده است یا خیر. او برای تایید اینکه کاتتر ورید مرکزی در محل مناسبی قرار گرفته و هیچ عارضه ای ندارد، از قفسه سینه تان رادیوگرافی به عمل می آورد. پزشک به شما می گوید که چه زمانی می توانید به منزل بازگردید و دستورالعمل هایی را برای انجام کارهایی که باید در منزل انجام دهید، به شما می دهد.
پزشک همچنین به شما می گوید که تا چه مدتی باید کاتتر در بدن تان بماند و چه زمانی می توانید از فردی بخواهید آن را خارج کند. مدت زمان قرار داشتن کاتتر در بدن تان بسته به نیازهای پزشکی شما و هدف کاتتر متفاوت خواهد بود.
کاتتر ورید مرکزی مزایای زیادی نسبت به کاتترهای ورید محیطی از جمله موارد زیر دارد:
پزشک به شما می گوید که چگونه از کاتتر خود در منزل محافظت کنید. پیروی از این دستورالعمل ها برای کاهش خطر ابتلا به عفونت بسیار ضروری است. شما باید هاب کاتتر ورید مرکزی و ناحیه اطراف آن را بسیار تمیز نگه دارید.
همچنین بایستی به طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا بتوانند کاتتر ورید مرکزی تان را شستشو دهند. این کار، از انسداد و لخته شدن خون جلوگیری می کند.
اگر علائم عفونت کاتتر ورید مرکزی دارید، فورا به پزشک خود مراجعه نمایید. علائم عفونت کاتتر ورید مرکزی عبارتند از:
همچنین اگر کاتتر به نظرتان طولانی تر شده است، فورا به پزشک مراجعه نمایید. طولانی تر شدن کاتتر نشان می دهد که کاتتر از رگ تان خارج می شود. اگر کاتتر خارج شد یا به اشتباه آن را خارج کردید، لطفا فورا به پزشک مراجعه نمایید.
پزشک به شما خواهد گفت که هر چند وقت یکبار باید برای بررسی کاتتر ورید مرکزی مراجعه کنید. هر موقع سوال یا نگرانی داشتید، حتما به پزشک مراجعه نمایید.
