شکستگی استخوان یک بیماری است که در آن پیوستگی استخوان مختل می شود. درصد عمده ای از شکستگی ها در اثر فشار و نیرو به وجود می آیند، اما بخشی از شکستگی ها در اثر یک بیماری دیگر که استخوان را تضعیف می کند (مثل پوکی استخوان، برخی از سرطان ها یا استئوژنز ایمپرفکتا) ایجاد می شوند. بیشتر شکستگی ها در اثر افتادن و یا حوادث ایجاد می شوند. در این مقاله از سایت تهران ارتوپدی علائم و روش های درمان انواع شکستگی استخوان را بیان خواهیم کرد.
استخوان های دراز مثل استخوان ران قدرت تحملشان نسبت به فشار به مراتب زیادتر از قدرت تحملشان در مقابل پیچ خوردن، کشیده شدن و زاویه دار شدن یا خم شدن است. استخوان های اسفنجی مثل مهره ها دارای قدرت تحمل کمتری در برابر فشار هستند و شکستگی آن ها بیشتر به صورت در هم رفتن قطعات شکسته است. در کودکان که خاصیت ارتجاعی استخوان ها به مراتب بیشتر از بزرگسالان است، شکستگی های آن ها غالبا به صورت شکستگی های ترکه ای است.
انواع شکستگی براساس نیروی وارد شده
انواع شکستگی ها بر اساس نیروی وارد شده عبارتند از:
- نیروی چرخشی: شکستگی مارپیچی
- نیروی خم کننده: شکستگی عرضی
- نیروی فشارنده: شکستگی فشرده شده
- نیروی فشارنده + خم کننده: شستگی عرضی + قطعه پروانه ای
- نیروی فشارنده + نیروی خم کننده + نیروی چرخشی: شکستگی مایل
شکستگی هایی که در اثر فشار طبیعی و معمول روزانه به استخوان غیر طبیعی و ضعیف شده به علل مختلف ایجاد می شوند را شکستگی های مرضی می نامیم.
تشخیص شکستگی استخوان
در هر بیمار مشکوک به شکستگی انجام عکس رادیولوژی الزامی است. عکس رادیولوژی به طور معمول باید از رو به رو و نیم رخ انجام شود. در برخی موارد جهت تایید شکستگی، عکس رادیولوژی از نماهای متفاوت و خاصی درخواست می گردد.
شکستگی باز
به شکستگی اطلاق شده که هماتوم (به جمع شدن خون در بخشی از بدن ولی بیرون از عروق خونی گفته می شود) محل شکستگی با محیط خارج از پوست در ارتباط باشد. دو عارضه بسیار مهم شکستگی باز عفونت و جوش نخوردن است.
شکستگی بسته
در این نوع شکستگی هماتوم محل شکستگی با محیط بیرون ارتباط ندارد.
انواع شکستگی استخوان
- ترک برداشتن استخوان: در اثر ضربه جزئی به وجود آمده و شکستگی به هیچ وجه جابجایی ندارد.
- شکستگی ترکه ای: در کودکان دیده شده و ضربه باعث شکستن استخوان در طرف مقابل ضربه گردیده و در طرفی از استخوان در هم فشرده می گردد.
- شکستگی در هم رفته: بیشتر در استخوان های اسفنجی دیده می شود و قطعات شکسته در هم فرو می روند.
- شکستگی فشرده: در استخوان های اسفنجی دیده می شود که در اثر وارد آمدن فشار بیش از تحمل استخوان به وجود می آید. جوش خوردن قطعات شکسته در این شکستگی سریع است.
- شکستگی فرو رفته: در اثر وارد آمدن فشار ناگهانی و شدید روی قسمتی از استخوان به وجود می آید.
- شکستگی عرضی: خط شکستگی عمود بر محور طولی استخوان می باشد. این نوع شکستگی در صورت عدم جابجایی معمولا پایدار است.
- شکستگی مایل: شکستگی غالبا ناپایدار است.
- شکستگی مارپیچی: جوش خوردن این نوع شکستگی بسیار سریع می باشد.
- کنده شدن استخوان: کنده شدن قسمت کوچکی از استخوان ممکن است در اثر انقباض ناگهانی عضله و یا در اثر کشش بیش از حد روی رباط یا کپسول مفصلی به وجود آید.
- شکستگی چند تکه ای: قطعات شکسته شامل دو قطعه بزرگ و چند تکه کوچک در محل شکستگی می باشد.
- شکستگی چند قطعه ای: استخوان در چند نقطه شکسته است. (معمولا دو نقطه)
- شکستگی داخل مفصلی: خط شکستگی به داخل مفصل راه یافته است.
- شکستگی-دررفتگی: شکستگی با دررفتگی مفصل توام است.
علائم شکستگی استخوان
گاه افتراق شکستگی از آسیب های دیگر به سیستم اسکلتی عضلانی مشکل است. در موارد مشکوک، درمان را بر اساس وجود شکستگی بنا می نهیم. علائم شکستگی بر اساس استخوان درگیر متفاوت بوده و شدت آسیب در بروز این علائم مهم است. علائم ممکن است شامل درد، تورم، کبودی، بد شکلی و عدم توانایی استفاده از اندام ها باشد.
درمان اولیه شکستگی ها
انجام کمک های اولیه در برخورد با یک شکستگی اهمیت ویژه ای دارد. تکان دادن استخوان شکسته می تواند درد و خونریزی را افزایش داده و باعث آسیب بافت اطراف شود. این اتفاق می تواند عوارض ناشی از شکستگی را بیشتر کرده و روند بهبودی را کند سازد.
کمک های اولیه در مورد شکستگی در بی حرکت ساختن ناحیه آسیب دیده خلاصه می شود. برای این کار از آتل استفاده می کنیم. در صورت وجود خونریزی آن را کنترل کرده و در صورت بد شکلی و عدم هم ترازی، باید پیش از بستن آتل این ناحیه توسط پزشک اصلاح شود.
برخی از شکستگی ها مثل شکستگی جمجمه، دنده و لگن جدی بوده و باید توسط پزشک بررسی شوند.
در صورت شک به شکستگی اقدامات زیر را انجام دهید:
- فرد را بی حرکت نگه دارید و تنها وی را در صورت وجود خطر تکان دهید، علی الخصوص اگر امکان شکستگی جمجمه، ستون فقرات، دنده، لگن یا ران وجود دارد.
- ابتدا خونریزی را متوقف کنید. با فشار دادن محکم بر روی محل زخم توسط یک پارچه زخیم این عمل را صورت دهید. اگر استخوان بیرون زده است، فشار را بر لبه های زخم وارد کنید.
- اگر خونریزی کنترل شد، زخم را با پارچه ای تمیز بپوشانید.
- هیچگاه تلاش نکنید تا استخوان را صاف کنید.
- برای شکستگی دست و پا، یک وسیله حمایت کننده مثل بالشت را برای پا یا بازو فراهم کنید. با این حال نباید با اینکار باعث ایجاد درد بیشتر و یا حرکت بی دلیل استخوان شکسته بشوید.
- برای عضو آسیب دیده آتل ببندید. نیازی نیست این آتل حرفه ای باشد. قطعات چوب یا مجله تا شده می تواند کافی باشد. شما باید پایین و بالای شکستگی را بی حرکت کنید.
- از آویز دست برای شکستگی های بازو استفاده کنید.
- در صورت امکان منطقه شکستگی را بالا برده و برای کاهش تورم و درد روی آن یخ گذاری کنید.
- تا زمان ویزیت توسط پزشک به بیمار آب و غذا ندهید تا در صورت لزوم، امکان جراحی وجود داشته باشد.
- در صورت مورد اورژانسی با تلفن 115 تماس بگیرید.
درمان شکستگی استخوان
هدف نهایی از درمان شکستگی ها جوش خوردن کامل آن در وضعیت مطلوب و اعاده عملکرد عضو به بهترین نحو ممکن است. برخی از شکستگی های دچار عارضه یا شکستگی های باز نیاز به جراحی دارند. بسته به اینکه شدت شکستگی چقدر بوده، درمان می تواند شامل موارد زیر بشود:
- آتل: برای جلوگیری از حرکت عضو آسیب دیده
- بریس: برای حمایت از استخوان
- گچ گرفتن: برای حمایت از استخوان و بی حرکت سازی
- کشش: این گزینه کمتر از گزینه های درمانی دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.
- استفاده از وسایل فلزی: این قطعات فلزی درون استخوانی برای نگه داشتن قطعات شکسته در کنار یکدیگر استفاده شده و شامل پین، پیچ و پلاک، میله داخل مغز استخوان و فیکساتور خارجی می شود. در مواردی که ثابت کردن شکستگی از طریق پین و از راه پوست بوده است، بعد از جوش خوردن شکستگی پین ها یا فیکساتور خارجی از راه پوست خارج می شوند. در دست ها نیازی به خروج پین و پلاک نیست مگر اینکه بیمار ورزش های رزمی انجام دهد، در سرما درد داشته باشد و یا علائم عفونت وجود داشته باشد. در اندام تحتانی پیچ و پلاک پس از جوش خوردن استخوان (حداقل 18 ماه پس از شکستگی) باید خارج شود. در مورد میله داخل مغز استخوان اصلا احتیاجی به خارج کردن میله وجود ندارد، مگر اینکه عفونی یا دردناک باشد.
درمان جراحی شکستگی
گچ گرفتن یکی از شایعترین روش های بی حرکت سازی است. اما برخی از شکستگی ها به علت شدت و محل شکستگی نیاز به جراحی دارند. روند های جراحی عبارتند از:
- شکستگی بسته یا ساده: دو انتهای استخوان شکسته در جای خود قرار دارند. در این شکستگی ها استخوان مورد نظر گچ گرفته شده و تا زمان خشک شدن گچ صبر می کنیم. این کار از تورم نیز جلوگیری می کند.
- شکستگی باز: این شکستگی ها در اتاق عمل تمیز شده و پیش از عمل بافت کثیف شده برداشته می شود زیرا به دلیل تماس بافت با هوا، امکان عفونت وجود دارد.
- استخوان های بلند: هم تراز سازی استخوان های بلند کار مشکلیست. در بزرگسالان این کار غالبا با میله داخل مغز استخوان انجام می گیرد. یک کودک ممکن است به کشش پیش از گچ گیری نیاز داشته باشد. هنگامی که دو انتهای استخوان علائم بهبودی را نشان دادند، گچ گیری انجام می شود. در دیگر موارد، پین در بالا و پایین شکستگی قرار داده شده و با فیکساتور خارجی ثابت می شوند. این کار تحت بیهوشی عمومی صورت می پذیرد.
پس از جراحی پزشک شما حس آن ناحیه را چک می کند. برای مثال، در صورت گچ گیری دست، او از شما خواهد خواست تا انگشتان خود را تکان دهید. او چک می کند که آیا شما احساس گزگز کردن داشته و عضو مربوطه سردتر یا رنگ پریده تر از اطراف نباشد. این کارها برای کنترل اثر آتل روی اعصاب و عروق انجام می شود. عضو جراحی شده در چند روز اول باید تا جای ممکن بی حرکت باشد. داروهای مسکن نیز توسط پزشک به شما داده خواهد شد.
مراقبت های پس از شکستگی
مهم ترین اقدامات شامل انجام دستورات پزشک و در نظر گرفتن موارد زیر است:
- تا زمانی که گچ به طور کامل بسته نشده و خشک نشده است از برخورد با گرمای مستقیم مثل آب داغ خودداری کنید.
- تا جای ممکن به عضو آسیب دیده استراحت دهید.
- با استفاده ازتکنیک هایی که به شما آموزش داده می شود تلاش کنید راه رفته و روزانه فعالیت داشته باشید. برای مثال، در صورت استفاده اشتباه از عصای زیر بغل به خود آسیب خواهید زد.
- تا زمان بهبود شکستگی از حمل کردن اجسام و رانندگی خودداری کنید.
- اگر در پوست زیر گچ احساس خارش می کنید، چیزی (مثل مداد و…) را برای خاراندن به زیر گچ نفرستید. در عوض از یک سشوار برای دمیدن هوای خنک به داخل گچ استفاده کنید.
- در صورت تورم، کبودی یا کاهش حرکت یا حس در انگشتان دست یا پا و یا بی حسی و افزایش درد، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
- گچ را خیس نکنید زیرا با خیس شدن شل شده و حمایت لازم را فراهم نمی کند و همچنین می تواند پوست را ملتهب کند. در هنگام حمام کردن، دور گچ را پلاستیک بسته و با چسب آن را به پوست متصل کنید تا در آن ناحیه آب وارد نشود.
جوش خوردن استخوان
جوش خوردن در چهار مرحله صورت می پذیرد:
- مرحله هماتوم: مرحله اول جوش خوردن استخوان بوده و در حقیقت هماتوم ایجاد شده آشیانه ای برای ساخت استخوان جدید می باشد.
- مرحله التهابی: سلول های التهابی به منطقه آسیب دیده مهاجرت کرده و استخوان سازی را آغاز می کنند.
- مرحله ترمیمی: این مرحله خود شامل دو مرحله تشکیل کال نرم و کال سفت می باشد. کال در واقع استخوان موقتی است که در محل آسیب شکل می گیرد. کال نرم با شروع کاهش یافتن تورم و درد در محل شکستگی ایجاد شده و تا حدود سه هفته باقی می ماند. سپس کال نرم به کال سفت تبدیل می شود.
- مرحله بازسازی: از زمان تشکیل کال سفت تا بازگشت استخوان به شکل طبیعی و تشکیل کال استخوانی ادامه یافته و این مرحله می تواند چند ماه تا چند سال طول بکشد.
عوامل موثر در جوش خوردن
شکستگی های باز، چند تکه ای، چند قطعه ای و آسیب عروقی از جمله عوامل خطر تاخیر در جوش خوردن هستند. انتهای بالایی استخوان کتف (اسکافوئید)، سر ران و تنه استخوان تالوس (پاشنه) خون رسانی خوبی ندارند و در معرض جوش نخوردن و نکروز آواسکولار می باشند. دیابت، کم کاری تیروئید، ایدز، سن بالا، سو تغذیه، کمبود ویتامین دی و مصرف سیگار می توانند باعث تاخیر در جوش خوردن شوند. نیکوتین با مهار ساخته شدن عروق و با مختل کردن عملکرد سلول های استخوان ساز در روند ترمیم استخوان اثر منفی می گذارد. عفونت و تومور بدخیم اولیه استخوان و تومور متاستاتیک می توانند مانع جوش خوردن استخوان شوند. دستکاری زیاد محل شکستگی و آسیب بیش از حد به بافت نرم و عضلات در حین عمل جراحی نیز می تواند باعث اختلال در جوش خوردن شود. لازم به ذکر است که مواد غذایی معمولی به قدر کافی کلسیم داشته و تجویز داروی کلسیم برای تسریع جوش خوردن ضرورتی ندارد. مصرف روزانه یک لیوان شیر به بیماران کمک کننده است.
عوارض جوش خوردن شکستگی ها
- دیر جوش خوردن: به زمان بیش از حد متعارف برای جوش خوردن اطلاق می گردد. عوامل توضیح داده شده در قسمت قبل در جوش خوردن استخوان موثرند. اصلاح وضع بی حرکتی عضو و به کار بردن ورزشهای ایزومتریک در اندام شکسته، وارد کردن فشار روی اندام شکسته به جوش خوردن شکستگی کمک می کند. بعضی از پزشکان تزریق سلول های بنیادی را پیشنهاد می کنند.
- جوش نخوردن: شکستگی ممکن است پس از زمان لازم برای جوش خوردن، اصلا جوش نخورده و حرکت واضحی بین قطعات شکسته وجود داشته باشد و یا این قطعات حرکت بسیار جزئی دردناکی داشته باشند. برداشتن بافت ترمیمی اولیه محل شکستگی، باز کردن مجرای استخوان و ثابت کردن شکستگی، پیوند استخوانی از لگن و گاه تزریق مغز استخوان به محل شکستگی از جمله موارد درمان جوش نخوردن است.
- بد جوش خوردن: بد جوش خوردن استخوان از طرفی باعث تغییر شکل اندام و کوتاهی آن شده و از طرف دیگر موجب فشار ناهمگون روی مفاصل مجاور آن پیدایش تغییرات تخریبی آنها می گردد. اصلاح تغییر شکل با استئوتومی برای جلوگیری از عوارض فوق ضروری است.
شکستگی استخوان در کودکان
تفاوت شکستگی ها در کودکان با بزرگسالان عبارتند از:
- استحکام در برابر فشار، زاویه دار شدن و چرخش در اطفال به علت خاصیت ارتجاعی استخوان ها.
- کلفت تر بودن ضریع استخوان های اطفال از بالغین باعث بروز شکستگی های ترکه ای می گردد.
- سریع تر بودن جوش خوردگی در اطفال
- خشکی و محدودیت حرکات مفصلی کمتر در اثر بی حرکتی در اطفال
- بازسازی بهتر استخوان
- ضایعات صفحه رشد ممکن است باعث کوتاهی اندام و یا زاویه دار شدن آن گردد.
شکستگی ها در کودکان معمولا به یکی از اشکال زیر دیده می شود:
- شکستگی ترکه ای
- شکستگی در اثر فشار: فشار طولی وارده به استخوان های بلند در جهت محور استخوان در کودکان باعث فشرده شدن قسمتی از استخوان در یک نقطه می گردد. این شکستگی ها جابجایی نداشته و نیاز به جا انداختن هم ندارند.
- شکستگی با جابجایی تکه های شکسته: مانند شکستگی در بزرگسالان بوده و هرچه سن کودک کمتر و شکستگی به صفحه رشد نزدیک تر باشد پدیده بازسازی بهتر به وجود می آید. در کودکان به ندرت عمل جراحی برای ثابت کردن شکستگی لازم می شود.
- شکستگی صفحه رشد: در کودکان صفحه رشد ضعیف تر از رباط ها می باشد. بنابراین قبل از اینکه رباط ها آسیب ببیند، صفحه رشد آسیب می بیند.
- خم شدن استخوان: به دلیل بیشتر بودن خاصیت ارتجاعی استخوان های بلند نسبت به بالغین، این نوع شکستگی ایجاد می گردد. فشار وارده بر استخوان های بلند با قوس طبیعی اگر بیش از حد تحمل استخوان باشد با برداشتن فشار از بین نمی رود.
- شکستگی در اثر کودک آزاری: کودک آزاری به رفتارهای مختلفی گفته می شود که کودکان مورد انواع آزارهای جسمی-جنسی و عاطفی قرار گرفته و سلامت جسمی و روانی کودک را به مخاطره می اندازند.
عوارض ناشی از شکستگی های استخوان
عوارض ناشی از شکستگی ها را به دو دسته تقسیم میکنند: عوارض عمومی و عوارض موضعی.
عوارض عمومی
- شوک: به اختلال خونرسانی در اعضای بدن اطلاق می گردد که در صورت عدم درمان زیان غیر قابل جبرانی به بافت های حیاتی بدن وارد می کند. شوک می تواند در اثر خونریزی داخلی، شکستگی باز و آسیب عروقی رخ دهد.
- ترومبوآمبولی: در بیماران مبتلا به شکستگی های لگن، ران و ساق و بعد از عمل های جراحی، ترومبوآمبولی بسیار شایع است. این عارضه بیشتر در افراد مسن و افرادی که طولانی مدت بستری می شوند به وجود می آید. بیمار ممکن است از درد و تورم ساق شکایت داشته باشد. تشخیص دقیق این عارضه با سونوگرافی داپلر صورت می پذیرد. برای پیشگیری از این عارضه از دو روش مکانیکی و تجویز دارو استفاده می شود. در روش مکانیکی بستن باند الاستیک، حرکت دادن مفصل اندام شکسته و راه انداختن سریع تر بیمار کمک کننده بوده و در روش دارو درمانی از داروهای ضد التهابی و ضد انعقادی استفاده می شود.
- سندروم آمبولی چربی: 90% از کل شکستگی ها با درجاتی از آمبولی چربی همراهی دارند اما درصد کوچکی از این بیماران دچار علائم سندروم آمبولی چربی می شوند.
- سندروم خردشدگی و له شدگی: این سندروم در اثر له شدن و تحت فشار قرار گرفتن اندام به مدت طولانی ایجاد می گردد.
عوارض موضعی
عوارض پوستی
- تاول های پوستی: این عارضه در شکستگی هایی که با تورم زیاد همراه هستند به وجود می آید.
- زخم های ناشی از فشار گچ: برای پیشگیری از این زخم ها باید حتما زیر گچ، به میزان کافی پنبه قرار گیرد.
- زخم بستر: این زخم ها بیشتر در ناحیه خاجی، پاشنه پا، سر استخوان فیبولا و برجستگی بزرگ استخوان ران به وجود می آیند. بهترین راه پیشگیری از پیدایش این زخم ها جراحی زودهنگام و راه اندازی سریع بیمار است.
- آسیب به بافت نرم در شکستگی باز: برای بستن زخم های وسیع پوستی از پیوند پوست استفاده می شود.
عوارض عروقی
- گانگرن اندام: گانگرن به مرگ بافت بدن به دلیل عدم جریان خون یا عفونت گفته می شود. این اتفاق در شکستگی ها در اثر قطع گردش خون اندام به وجود می آید.
- سندروم فضای بسته: در اثر افزایش فشار داخل فضای استخوان نیامی و یا فضای بسته نیامی به وجود می آید و باعث تحت فشار قرار گرفتن عروق و اعصاب و کاهش خونرسانی به عضلات و مرگ آنها می گردد. شایع ترین علت سندروم کمپارتمان شکستگی بوده و شایع ترین علامت آن درد می باشد.
عوارض عضلانی
پارگی عضلات در شکستگی های باز در صورتی که وسیع باشند باید ترمیم شوند. از عوارض دیگر عضلانی میتوان به آتروفی عضلانی ناشی از بی حرکت کردن عضلات اشاره کرد.
عوارض عصبی
در برخی شکستگی ها، عصب موجود در ناحیه آسیب دیده نیز همزمان یا پس از جراحی آسیب دیده که باعث ایجاد علائمی همچون گزگز، کاهش حرکت، کاهش حس و… می شود.
محدودیت حرکات مفصلی
اگر علت بروز این عارضه علل داخل مفصلی باشد، عموما به دنبال خونریزی های درون مفصلی ایجاد شده است. از علل خارج مفصلی این عارضه می توان به خونریزی بافت نرم اطراف مفصل یا چسبندگی عضلات به محل شکستگی نام برد. برای جلوگیری از این عارضه باید حرکت دادن مفصل حتی الامکان زودتر آغاز شود.
آرتریت تخریبی متعاقب شکستگی
بیشتر در شکستگی های داخل مفصلی و به خصوص اندام پایینی دیده می شود. این عارضه غالبا به علت نامنظم شدن سطح مفصلی، بد جوش خوردن شکستگی و مرگ بافتی به وجود می آید.
میوزیت استخوانی شونده
این ضایعات بیشتر در اثر ضربه های شدید که موجب کنده شدن ضریع و کپسول مفصلی می شود به وجود می آید. بعضی از مفصل ها مانند آرنج و مفصل ران بیشتر دچار این عارضه می شوند. این عارضه در کودکان شایع تر است. در مراحل اولیه، تورم و حساسیت در اطراف مفصل وجود دارد که به تدریج به محدود شدن حرکات مفصلی منجر می شود.
عفونت ها
عفونت ها شامل گانگرن گازی، کزاز و استئومیلیت (عفونت استخوانی) می شود.