آسیب نخاعی به خود نخاع یا بافت ها و استخوان های مجاور آسیب می رساند. آسیب نخاعی بسته به شدت آسیب، فرد بیمار عملکرد یا تحرک خود را در قسمت های مختلف بدن از دست می دهد. روش های درمانی آسیب نخاعی جراحی، دارو درمانی و فیزیوتراپی هستند. روش درمانی جدیدتر بر استفاده از عصب ها متمرکز است. در این مقاله از سایت
تهران ارتوپدی به بررسی آسیب های نخاعی، علل، علائم و روش های درمان آن می پردازیم. همچنین برای مطالعه ی بیشتر می توانید مقاله ی
تنگی کانال نخاعی را نیز بخوانید.
آسیب نخاعی چیست؟
نخاع، پیام ها را بین مغز و سایر اعضای بدن جابه جا می کند. لایه های بافتی به نام مننژ و ستونی از مهره ها (استخوان های ستون فقرات) طناب نخاعی را احاطه کرده و از آن محافظت می کنند. بیشتر آسیب های نخاعی ناشی از ضربه های ناگهانی و صدمات خارجی به مهره ها هستند. در چنین شرایطی، استخوان های شکسته به نخاع و عصب های آن آسیب می رسانند. در موارد نادر، آسیب می تواند باعث قطعی کامل نخاع یا ایجاد شکاف در آن شود.
آسیب نخاعی چگونه بدن را تحت تاثیر قرار می دهد؟
اگر آسیب نخاعی به این معنی باشد که عصب ها نتوانند با مغز ارتباط برقرار کنند، در این صورت بدن بسیاری از عملکردهای ضروری خود را از دست می دهد. نخاع آسیب دیده می تواند بر موارد ذیل تاثیر بگذارد:
- عملکرد مثانه و روده؛
- تنفس؛
- ضربان قلب؛
- متابولیسم یا فرآیند تبدیل غذا به انرژی در بدن؛
- حرکت عضلات؛
- رفلکس های مفصلی؛
- احساس های مفصلی.
آیا ضایعه نخاعی و آسیب به کمر یکسان هستند؟
آسیب نخاعی با آسیب کمر یکی نیست. ممکن است آسیب های کمر به استخوان ها یا بافت های نرم ستون فقرات آسیب برساند، اما بر نخاع تاثیری نمی گذارند.
انواع آسیب های نخاعی کدامند؟
آسیب های نخاعی کلی یا جزئی هستند:
آسیب نخاعی کلی: آسیب کلی باعث فلج شدن کامل (از دست دادن عملکرد) بخش پایین سطح آسیب می شود. این نوع آسیب هر دو طرف بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. آسیب کلی ممکن است باعث فلج شدن هر چهار دست و پا (چهار اندام فلجی) یا فلج شدن نیم تنه پایینی بدن (دو پا فلجی) شود.
آسیب نخاعی جزئی: پس از آسیب جزئی، بعضی از عملکردها همچنان در یک طرف یا هر دو طرف بدن حفظ می شوند. بدن و مغز هنوز هم می توانند در مسیرهای خاصی با هم ارتباط برقرار کنند.
علائم و علل آسیب های نخاعی
نخاع چگونه آسیب می بیند؟
برخی از علل احتمالی آسیب های نخاعی (از شایع ترین علل آسیب تا علل نه چندان شایع) عبارتند از:
- تصادفات با وسایل نقلیه؛
- سقوط؛
- جراحات گلوله؛
- آسیب های ورزشی؛
- عوارض جراحی.
علائم ضایعه نخاعی کدامند؟
علائم آسیب نخاعی به نوع آسیب (کلی یا جزئی) و محل آسیب بستگی دارد. در صورت مشاهده هر یک از موارد ذیل پس از آسیب، بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید:
- ضعف در بازوها و یا پاها؛
- کاهش حس در بازوها و یا پاها؛
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده؛
- درد یا فشار شدید در گردن یا کمر؛
- توده های غیر معمول در امتداد ستون فقرات؛
- دشواری در تنفس.
تشخیص ضایعه نخاعی و آزمایشات مربوط به آن
آسیب نخاعی را چگونه می توان تشخیص داد؟
در مواقع اضطراری، پزشک بایستی حصول اطمینان کند که آسیب نخاعی بر تنفس یا ضربان قلب بیمار تاثیری نمی گذارد. در مرحله بعد، پزشک میزان عملکرد عصب ها را ارزیابی خواهد کرد. پزشک موارد ذیل را نیز بررسی می کند:
- عملکرد حرکتی یا توانایی حرکتی بیمار در حرکت دادن قسمت هایی از بدن؛
- عملکرد حسی یا توانایی حسی بیمار برای حسس لامسه.
بعضی از آزمایشات تصویربرداری می توانند به تشخیص آسیب نخاعی کمک کنند:
- سی تی اسکن: برای مشاهده استخوان های شکسته، لخته های خون یا آسیب به رگ های خونی؛
- ام آر آی: برای مشاهده نخاع یا بافت های نرم.
- رادیوگرافی: برای نشان دادن شکستگی یا دررفتگی استخوان ها (جدا شدن استخوان ها از جای خود).
در صورت وجود آسیب عصبی محیطی، پزشک همچنین از الکترومیوگرام (EMG) (نوار عصب و عضله) جهت بررسی فعالیت الکتریکی عضلات و سلول های عصبی استفاده می کند. (عموما انجام الکترومیوگرام در آسیب نخاع ضروری نیست).
درمان آسیب نخاعی
درمان فوری ضایعه نخاعی چیست؟
اگر به ناحیه دیگری از بدن آسیب وارد شده باشد، آسیب نخاعی به جراحی اورژانسی نیاز خواهد داشت. جراحی، آسیب نخاعی ناشی از شکستگی استخوان، لختگی خون یا آسیب دیدگی بافت را برطرف می کند.
برخی تحقیقات نشان می دهد که تزریق کورتیکواستروئید آسیب های نخاعی را کاهش می دهد. دارو باید در عرض هشت ساعت پس از وقوع آسیب تجویز شود. این نوع درمان موارد ذیل را در برخواهد داشت:
- بهبود جریان خون؛
- حفظ عملکرد عصب ها؛
- کاهش التهاب.
درمان طولانی مدت آسیب نخاعی کدام است؟
اهداف بلند مدت درمان آسیب نخاعی عبارتند از:
- افزایش مستقل بودن فرد و کیفیت زندگی او؛
- کاهش خطر بیماری های مزمن (مداوم)؛
- بازیابی بعضی از عملکردهای عصبی حاصل از صدمات جزئی.
عوارض طولانی مدت آسیب نخاعی ممکن است شامل موارد ذیل باشد:
- ناتوانی در تنظیم فشار خون یا دمای بدن؛
- افزایش خطر بیماری های قلبی یا ریوی؛
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده؛
- فلج دست ها یا پاها؛
- کمر درد و گردن درد مداوم؛
- حالت تشنج و اسپاسم (انقباض مفاصل)؛
- اختلال عملکرد جنسی.
آیا پس از آسیب نخاعی، توانبخشی نیاز خواهد بود؟
اکثر افراد مبتلا به آسیب نخاعی به نوعی توانبخشی جسمی یا فیزیوتراپی نیاز خواهند داشت و این کار ممکن است یا در حین بستری شدن شان در بیمارستان انجام شود و یا به صورت سرپایی (پس از پایان بستری شدن شان در بیمارستان). تیم توانبخشی به شما کمک می کند:
- یاد بگیرید که چگونه از وسایل کمکی مانند واکر یا ویلچر استفاده کنید؛
- قدرت و تحرک عملکرد عصبی را در بخش هایی از بدن بازیابی کنید؛
- مهارت های مورد نیاز برای انجام فعالیت های روزمره زندگی (ADL)، از جمله پوشیدن لباس و دستشویی رفتن را به دست آورید.
پروتزهای عصبی چیست و چگونه موجب بهبود آسیب نخاعی می شوند؟
پروتزهای عصبی (بخش های مصنوعی بدن) درمان جدید بالقوه برای آسیب های نخاعی هستند. یک پروتز عصبی جایگزین عملکرد عصبی از دست رفته می شود. مثلا پروتز بازو یا پا جایگزین اندام از دست رفته می شود. نحوه کار آن اینگونه است که یک وسیله الکتریکی به عصب هایی که هنوز کار می کنند، متصل می شود. بیمار از آن عصب ها برای کنترل پروتز استفاده می کند تا بتواند قسمت های بی حرکت بدن خود را حرکت دهد.
پیشگیری از آسیب نخاعی
چگونه می توان از آسیب نخاعی پیشگیری کرد؟
شما می توانید خطر آسیب نخاعی را با رعایت موارد ذیل کاهش دهید:
- اجتناب از موقعیت هایی که در آنها خطر سقوط و افتادن وجود دارد، مانند افتادن از نردبان؛
- رانندگی ایمن و بستن کمربند ایمنی در وسایل نقلیه موتوری؛
- استفاده از لباس ها و لوازم محافظت کننده و مناسب در حین ورزش.
چشم انداز آسیب نخاعی
آیا آسیب های نخاعی دائمی هستند؟
آسیب کلی نخاع معمولا دائمی است اما در آسیب جرئی نخاعی ممکن است عملکرد در طول زمان بهبود یابد.
ادامه زندگی با آسیب نخاعی
چه موقع برای آسیب نخاعی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز موارد زیر بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید:
- دیس رفلکسی غیرارادی (فشار خون زیاد ناگهانی و غیرقابل کنترل)؛
- ترومبوز ورید عمقی (DVT)، تشکیل نوعی لخته خون در عروق؛
- ذات الریه؛
- زخم های حاصل از فشار (زخم بستر).
