بریس یا ارتز (Orthosis) وسیلهای پزشکی است که برای حمایت، اصلاح، یا کمک به عملکرد طبیعی اندامها و مفاصل بدن استفاده میشود. این وسیله معمولاً روی بخش بیرونی بدن قرار میگیرد و میتواند از جنس پلاستیک، فلز، پارچه یا مواد ترکیبی باشد.
ارتزها به کاهش درد، جلوگیری از حرکات مضر، افزایش ثبات مفصل، و بهبود عملکرد حرکتی کمک میکنند. هدف از استفاده ارتز، بازگرداندن تعادل بین عضلات و مفاصل است تا فرد بتواند راحتتر و ایمنتر حرکت کند. بهعنوان مثال، فردی که دچار آسیب رباط زانو شده است، ممکن است از زانوبند مفصلی برای محافظت از زانو استفاده کند تا از آسیب مجدد جلوگیری شود.
شماره های تماس بخش ارتوپدی فنی کلینیک تهران ارتوپدی:
گاهی افراد واژههای بریس، ارتز و آتل را بهجای هم استفاده میکنند، اما در واقع تفاوتهایی بین آنها وجود دارد. ارتز یا بریس وسیلهای است که برای اصلاح، حمایت یا کاهش درد در بخشی از بدن بهکار میرود و معمولاً روی عضو طبیعی بدن بسته میشود. در مقابل، آتل ابزاری موقت است که معمولاً در شرایط اورژانسی برای بیحرکت کردن عضو آسیبدیده استفاده میشود. اما پروتز یا اندام مصنوعی، وسیلهای است که جایگزین عضو ازدسترفته میشود. بنابراین اگر فردی پای خود را از دست داده باشد از پروتز استفاده میکند، اما اگر فقط دچار ضعف یا ناپایداری مفصل زانو است از بریس یا ارتز کمک میگیرد. به بیان ساده، ارتز مکمل بدن است ولی پروتز جایگزین بدن میشود.
مقایسه کلی:
| وسیله | هدف | مدت استفاده | محل استفاده | مثال |
|---|---|---|---|---|
| ارتز (بریس) | اصلاح یا حمایت از عضو | بلندمدت یا موقت | روی عضو سالم ولی ضعیف | زانوبند طبی، کفی طبی |
| آتل | بیحرکت کردن موقت | کوتاهمدت | روی عضو آسیبدیده | آتل انگشت، آتل مچ دست |
| پروتز | جایگزینی عضو قطعشده | دائم | بهجای عضو ازدسترفته | پای مصنوعی، دست مصنوعی |
بریسها کاربردهای بسیار متنوعی دارند و در بخشهای مختلف بدن مورد استفاده قرار میگیرند. در ستون فقرات، بریس برای اصلاح قوسهای غیرطبیعی مثل اسکولیوز (انحراف جانبی ستون فقرات) یا کاهش درد کمری استفاده میشود. در اندام تحتانی، زانوبندها برای درمان آرتروز یا آسیب رباطها مفیدند، و در کف پا، کفیهای طبی برای اصلاح صافی یا قوس زیاد کف پا تجویز میشوند.
ارتز در اندام فوقانی نیز کاربرد دارد، از جمله برای ثابت نگه داشتن مچ دست در سندرم تونل کارپال یا جلوگیری از درد آرنج تنیسبازان. علاوه بر این، در آسیبهای ورزشی، توانبخشی بعد از جراحی، و بیماریهای عصبی مثل سکته مغزی نیز ارتز نقش مهمی در بازگرداندن عملکرد حرکتی ایفا میکند.
ارتزهای ستون فقرات شامل گردنبند طبی، کمربندهای کمری و بریسهای سینهای هستند. این وسایل معمولاً برای کاهش درد، اصلاح وضعیت بدن، و جلوگیری از پیشرفت تغییرات غیرطبیعی ستون مهرهها بهکار میروند. برای مثال، در بیماران مبتلا به اسکولیوز، بریس مخصوصی تجویز میشود تا انحراف ستون مهرهها کاهش یابد. کمربندهای طبی نیز در کمردردهای مزمن، فتق دیسک، و دوران بعد از جراحی به کار میروند.
نمونههای رایج: گردنبند نرم، کمربند لومبار (Lumbar Belt)، بریس TLSO برای شکستگیهای پایداری ستون فقرات.
این دسته شامل انواع شانهبند، آرنجبند، مچبند و اسپلینتهای انگشت است. شانهبندها معمولاً برای کاهش فشار روی مفصل شانه در موارد دررفتگی یا آسیب تاندونها استفاده میشوند. آرنجبند در درمان التهاب تاندونها (تنیس البو و گلف البو) مؤثر است و مچبندها برای سندرم تونل کارپال یا آسیب رباطها کاربرد دارند. اسپلینتهای انگشت نیز در شکستگیهای خفیف یا تغییر شکل مفصل انگشت استفاده میشوند.
نمونهها: شانهبند حمایتی، آرنجبند تنیس، مچبند ثابت ولار، اسپلینت بوتونیر.
ارتزهای اندام تحتانی برای پا، مچ، زانو و حتی لگن طراحی میشوند. در زانو، بریسها بهویژه در آرتروز، پارگی رباطها و ناپایداری مفصل استفاده میشوند. بریسهای مفصلی قابلیت تنظیم زاویه دارند و به بازتوانی بعد از جراحی کمک میکنند. برای مچ و پا، ارتزهایی مانند AFO (Ankle Foot Orthosis) در افتپای ناشی از سکته مغزی یا نوروپاتی دیابتی استفاده میشود. در کف پا، کفیهای طبی به اصلاح ساختار پا و پخش فشار کمک میکنند.
نمونهها: زانوبند مفصلی، مچبند نیمهسخت، AFO برای افتپا، کفی طبی برای خار پاشنه و صافی کف پا.
ارتزها از نظر عملکردی به چند گروه تقسیم میشوند:
بیشتر بخوانید : بریس بوستون
استفاده از ارتز مزایای متعددی دارد، از جمله کاهش درد، افزایش ثبات مفصل، بهبود عملکرد حرکتی، و کمک به اصلاح وضعیت بدنی. بسیاری از بیماران بعد از استفاده از بریس احساس راحتی و امنیت بیشتری در حین راهرفتن یا فعالیتهای روزمره دارند.
بهعنوان مثال، زانوبندهای طبی فشار روی مفصل را پخش کرده و درد ناشی از آرتروز را به شکل محسوسی کم میکنند. علاوه بر این، بریسها با کاهش حرکات ناگهانی میتوانند از پارگی مجدد رباطها یا آسیبهای جدید پیشگیری کنند. در کودکان نیز ارتزها نقش مهمی در اصلاح رشد استخوانی و جلوگیری از انحراف مفاصل دارند.
بیشتر بخوانید : بریس میلواکی
در کنار مزایا، استفاده نادرست یا طولانیمدت از ارتز میتواند مشکلاتی ایجاد کند. یکی از معایب احتمالی، ضعف عضلات در اثر وابستگی زیاد به بریس است. همچنین اگر بریس اندازه دقیق نداشته باشد یا بهدرستی بسته نشود، ممکن است باعث زخم فشاری یا تحریک پوست شود. به همین دلیل، تجویز و تنظیم ارتز باید توسط پزشک متخصص ارتز و پروتز یا فیزیوتراپیست انجام شود. مراقبت از پوست و بررسی روزانه نواحی تماس بریس با بدن نیز ضروری است تا از آسیب پوستی جلوگیری شود.
| نوع محدودیت | توضیحات | راهحل پیشنهادی |
|---|---|---|
| ضعف عضلانی | استفاده طولانی بدون تمرین باعث کاهش قدرت عضلات میشود | انجام تمرینات تقویتی همزمان با استفاده از بریس |
| تحریک یا زخم پوستی | فشار مداوم یا تهویه ضعیف ممکن است موجب قرمزی و زخم شود | بررسی روزانه پوست و استفاده از آستر یا پارچه نرم زیر بریس |
| وابستگی ذهنی و روانی | برخی بیماران احساس ناتوانی بدون بریس پیدا میکنند | کاهش تدریجی زمان استفاده زیر نظر پزشک |
| محدودیت حرکت | در برخی فعالیتها ممکن است حرکت طبیعی کاهش یابد | انتخاب مدل مفصلی یا تنظیم دامنه حرکت در صورت نیاز |
| تعریق و بوی ناخوشایند | تهویه ناکافی و شستوشوی نامناسب عامل این مشکل است | تمیز کردن منظم و خشککردن طبیعی بریس |
| ظاهر و راحتی | برخی مدلها بزرگ یا سنگین هستند | استفاده از مواد سبکتر و مدلهای جدیدتر با طراحی ارگونومیک |
| هزینه و نیاز به تنظیم | بریسهای سفارشی قیمت بالاتری دارند و نیاز به تنظیم دورهای دارند | مشاوره با متخصص برای انتخاب مدل متناسب با بودجه و نیاز |
انتخاب بریس باید بر اساس نوع مشکل، شدت علائم، سن بیمار، فعالیت روزانه و حتی نوع شغل فرد انجام شود. برای مثال، بریس مورد استفاده یک ورزشکار با فردی مسن که آرتروز دارد، کاملاً متفاوت است.
بهتر است قبل از خرید هرگونه بریس یا ارتز آماده از داروخانه، با پزشک یا کارشناس ارتز و پروتز مشورت کنید. همچنین اندازهگیری دقیق اندام و انتخاب متریال مناسب (پارچهای، نیمهسخت یا سخت) اهمیت زیادی دارد. برخی بریسها باید به صورت سفارشی ساخته شوند تا با فرم بدن بیمار هماهنگی کامل داشته باشند.
نکات مهم:
برای حفظ دوام و عملکرد مناسب بریس، مراقبت روزانه از آن ضروری است. بخشهای پارچهای باید با آب سرد و صابون ملایم شسته و در هوای آزاد خشک شوند. قسمتهای فلزی یا پلاستیکی را نباید در معرض حرارت مستقیم قرار داد. در بریسهای مفصلی، بررسی پیچها و مفصلهای متحرک هر چند هفته یکبار توصیه میشود. تمیز نگه داشتن سطح تماس بریس با پوست نیز از بروز حساسیت و بوی نامطبوع جلوگیری میکند. اگر بریس بهصورت سفارشی ساخته شده است، بهتر است هر چند ماه یکبار برای تنظیم مجدد به متخصص مراجعه کنید.
بریسها به دو دسته کلی تقسیم میشوند: آماده (Ready-Made) و سفارشی (Custom-Made). بریسهای آماده بهصورت عمومی در داروخانهها یا فروشگاههای تجهیزات پزشکی موجود هستند و معمولاً برای آسیبهای خفیف یا استفاده کوتاهمدت مناسباند. اما بریسهای سفارشی براساس اندازهگیری دقیق بدن و با قالبگیری یا اسکن سهبعدی ساخته میشوند و برای استفاده طولانیمدت یا موارد خاص مانند اسکولیوز و فلج مغزی کاربرد دارند. بریس سفارشی معمولاً قیمت بالاتری دارد، اما به دلیل تطابق بهتر با بدن، راحتتر و مؤثرتر است.
پس از جراحیهای ارتوپدی مثل ترمیم رباط، تعویض مفصل، یا تثبیت شکستگیها، استفاده از بریس به تثبیت ناحیه جراحیشده کمک میکند و از حرکات ناگهانی که ممکن است به بخیهها یا ایمپلنتها آسیب بزند جلوگیری میکند. بهعلاوه، بریس باعث میشود بیمار با اعتماد بیشتری تمرینات توانبخشی را انجام دهد. پزشک معمولاً در هفتههای اول از بریس سختتر استفاده میکند و سپس با پیشرفت بهبودی، نوع بریس یا میزان محدودیت حرکت را کاهش میدهد. همکاری نزدیک بین پزشک، فیزیوتراپیست و متخصص ارتز و پروتز در این مرحله اهمیت زیادی دارد.
در کودکان، ارتزها بهویژه در اصلاح ناهنجاریهای رشدی مانند صافی کف پا، پای پرانتزی یا اسکولیوز مؤثر هستند. استفاده منظم از ارتز در سن رشد میتواند از بدشکلیهای شدید استخوانی جلوگیری کند. در سالمندان، بریسها برای بهبود تعادل، کاهش درد ناشی از آرتروز، و پیشگیری از افتادن بسیار مفیدند. بریسهایی با طراحی سبک و قابل تهویه مخصوص این گروه سنی تولید میشوند تا تحملپذیری بیشتری داشته باشند.
هزینه ارتز بسته به نوع، جنس، اندازه و سفارشی یا آماده بودن آن متفاوت است. ارتزهای ساده مانند مچبند یا زانوبند کشی قیمت پایینتری دارند، اما بریسهای مفصلی یا سفارشی ممکن است چند میلیون تومان هزینه داشته باشند. برخی بیمهها بخشی از هزینه ارتزهای درمانی را پوشش میدهند، بهویژه در مواردی که پزشک آن را تجویز کرده باشد. بهتر است قبل از تهیه بریس، با شرکت بیمه یا مرکز درمانی خود درباره شرایط بازپرداخت هزینه مشورت کنید.
🔵آیا استفاده طولانی از بریس باعث ضعف عضلات میشود؟
اگر بریس بدون برنامه تمرین و نظارت پزشک استفاده شود، بله ممکن است باعث ضعف عضلات شود. به همین دلیل همیشه باید همراه با فیزیوتراپی استفاده شود.
🔵آیا میتوان هنگام خواب از بریس استفاده کرد؟
در بعضی موارد خاص مثل اصلاح اسکولیوز یا افتپا، پزشک اجازه استفاده در خواب را میدهد، ولی در اغلب موارد لازم نیست.
🔵چه مدت باید از بریس استفاده کنم؟
مدت استفاده بستگی به نوع آسیب دارد. ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد و باید طبق دستور پزشک باشد.
🔵آیا میتوان بریس را از داروخانه بدون نسخه خرید؟
برای بریسهای ساده بله، اما برای بریسهای درمانی یا اصلاحی، حتماً باید توسط متخصص تجویز و تنظیم شود.
کلینیک فوقتخصصی پزشکی و توانبخشی ارتوپدی و نورولوژی «تهران ارتوپدی» با هدف ارائه خدمات جامع توانبخشی و ارتقای کیفیت زندگی بیماران، خدمات خود را در گستره وسیعی از مناطق تهران ارائه میدهد. این مرکز با بهرهگیری از تیمی متخصص و تجهیزات پیشرفته، پذیرای مراجعان از شمال، شرق، غرب و مرکز تهران است. مناطق تحت پوشش شامل منطقه یک ، الهیه، خیابان فرشته، شهرک غرب، تجریش، قیطریه، پاسداران، اختیاریه، ولنجک، نیاوران، ونک، مرزداران، شهرآرا، یوسفآباد، امیرآباد، نارمک، نیروهوایی، زعفرانیه، آجودانیه، جردن، پونک، صادقیه، محمودیه ، لویزان، شهرک راهآهن و سعادتآباد میباشد.
