درد سیاتیک در اثر تحریک، التهاب، فشرده شدن یا انقباض عصب در کمر ایجاد می شود. شایعترین علت آن فتق یا لغزش دیسک کمر است که باعث فشار بر ریشه عصب می شود. بیشتر مبتلایان به سیاتیک با گذشت زمان و درمان های خود مراقبتی خود به خود بهبود می یابند. در این مقاله از سایت تهران ارتوپدی به بررسی درد سیاتیک می پردازیم.
دکتر محمد زارعی فوق تخصص جراحی ستون فقرات
دکتر بابک میرزاشاهی فوق تخصص و جراح ستون فقرات
درد سیاتیک، درد عصبی ناشی از آسیب یا تحریک عصب سیاتیک است که از ناحیه کفلی یا سرینی منشا می گیرد. عصب سیاتیک طولانی ترین و ضخیم ترین عصب (تقریباً به اندازه عرض یک انگشت) در بدن است و در واقع از پنج ریشه عصبی تشکیل شده است: دو ریشه از ناحیه کمر که ستون فقرات کمری نام دارد و سه ریشه از قسمت انتهایی ستون فقرات که استخوان خاجی نام دارد. پنج ریشه عصب به هم می پیوندند و عصب سیاتیک راست و چپ را تشکیل می دهند. در هر طرف بدن تان، یک عصب سیاتیک از طریق لگن ها، کفل به سمت پایین پا می رود و دقیقاً به زیر زانو می رسد. از این رو، عصب سیاتیک به سایر اعصاب منشعب می شود و به سمت پایین ساق پا و پا و انگشتان پایتان ادامه می یابد.
سیاتیک چیست و علل و علائم درد سیاتیک کدامند؟
در واقع امر، آسیب واقعی به عصب سیاتیک که “سیاتیک” نام دارد، نادر است، اما اصطلاح درد سیاتیک معمولاً برای توصیف دردی استفاده می شود که از قسمت پایین کمر منشعب شده و به قسمت پایین پا پخش می شود. وجه مشترک این درد آسیب دیدگی عصب است: تحریک، التهاب، فشرده شدن یا انقباض عصب در کمرتان. اگر به درد سیاتیک مبتلا هستید، در هر نقطه از مسیر عصب سیاتیک -یعنی از پایین کمر تا لگن ها، کفل ها و پایین ساق پاها- درد خفیف تا شدیدی را تجربه می کنید. سیاتیک همچنین می تواند باعث ضعف عضلانی در ساق پا و پا، بی حسی در پا و احساس سوزن سوزن شدن ناخوشایند در ساق پا، پا و انگشتان پا شود.
افراد درد سیاتیک را بسته به علت درد آن، مختلف توصیف می کنند. بعضی افراد اظهار می کنند که دردشان شدید، مثل تیرکشیدن یا تکانه های درد است. برخی دیگر این درد را “تند و پر التهاب”، “مثل برق گرفتگی” یا “شدید و ناگهانی و گزنده” توصیف می کنند. درد ممکن است مداوم یا آنی باشد. همچنین، درد در ساق پایتان معمولاً بیشتر از درد در کمرتان است. اگر طولانی مدت بنشینید یا بایستید، هنگام ایستادن و چرخش بالاتنه تان، درد بیشتری را احساس می کنید. یک تکان اجباری و ناگهانی بدن، مانند سرفه یا عطسه نیز می تواند درد را بدتر کند.
| پرسش | پاسخ |
|---|---|
| آیا درد سیاتیک می‌تواند در پایین هر دو ساق پا ایجاد شود؟ | معمولاً فقط یک پا را درگیر می‌کند، اما بسته به محل فشار بر عصب در ستون فقرات، می‌تواند هر دو پا را هم درگیر کند. |
| آیا درد سیاتیک ناگهان بروز می‌کند یا تدریجی است؟ | هر دو حالت ممکن است. فتق یا بیرون‌زدگی دیسک → بروز ناگهانی. آرتروز ستون فقرات → تدریجی. |
| درد سیاتیک چقدر شایع است؟ | بسیار شایع است. حدود ۴۰٪ مردم در طول زندگی دچار آن می‌شوند. کمردرد سومین دلیل شایع مراجعه به پزشک است. |
در صورتی که موارد ذیل را تجربه کنید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سیاتیک قرار دارید:
درست است که سیاتیک در بارداری شایع است، اما افزایش وزن در زنان باردار دلیل اصلی ابتلا به سیاتیک نیست. توضیح بهتر این است که هورمون های خاص دوران بارداری باعث شل شدن رباط ها می شوند. رباط ها مهره ها را به هم نگه داشته و از دیسک ها محافظت کرده و ستون فقرات را ثابت نگه می دارند. رباط های شل شده باعث ناپایداری ستون فقرات می شوند و ممکن است باعث لغزش دیسک ها گردد و این امر منجر به فشرده شدن عصب ها و ایجاد سیاتیک می شود. وزن و موقعیت جنین نیز می تواند به عصب فشار وارد کند. خبر خوب این است که روش هایی برای کاهش درد سیاتیک در دوران بارداری وجود دارد و پس از وضع حمل، درد برطرف می شود. فیزیوتراپی و ماساژ درمانی، دوش آب گرم، گرما، داروها و سایر اقدامات می توانند به شما کمک کنند. اگر باردار هستید، حتماً تکنیک های وضعیت مناسب بدن در دوران بارداری را دنبال کنید تا دردتان نیز تسکین یابد.
چندین بیماری مختلف از جمله بیماری ها و عوارض ذیل می توانند باعث بروز سیاتیک شوند:
علائم درد سیاتیک عبارتند از:
علائم شایع درد سیاتیک در پا عبارتند از:
تشخیص درد سیاتیک معمولاً با ترکیب گرفتن شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک ابتدا درباره نوع و محل درد، مدت زمان شروع علائم و شرایط زمینه‌ای مثل دیابت یا آسیب‌های قبلی سؤال می‌کند. سپس در معاینه فیزیکی، توان حرکتی، قدرت عضلات ساق و واکنش‌های عصبی بررسی می‌شوند. در صورت نیاز، برای تأیید تشخیص از روشهای تصویربرداری مثل MRI یا سی‌تی‌اسکن و همچنین آزمایش‌های تکمیلی مثل الکترومیوگرافی (EMG) استفاده می‌شود.
| روش تشخیص | توضیح | کاربرد اصلی |
|---|---|---|
| شرح حال پزشکی | پرسش درباره نوع درد، زمان شروع، سابقه آسیب یا بیماری | تعیین سرنخ‌های اولیه |
| معاینه فیزیکی | تست‌هایی مثل راه رفتن روی پنجه و پاشنه، تست بلند کردن پا | بررسی ضعف عضلات، انعطاف‌پذیری و محل درد |
| رادیوگرافی (X-Ray) | تصویر از استخوان‌های ستون فقرات | شناسایی شکستگی، خار استخوان یا آرتروز |
| MRI | تصویر دقیق از بافت نرم و عصب‌ها | تشخیص فتق دیسک، فشار روی عصب |
| سی‌تی‌اسکن | جزئیات استخوان و کانال نخاعی | بررسی تنگی نخاع یا ساختار استخوان |
| الکترومیوگرافی (EMG) | اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عصب و عضله | مشخص کردن شدت و محل آسیب عصبی |
| میلوگرام | تزریق ماده حاجب و عکس‌برداری | تشخیص فشار ناشی از دیسک یا مهره‌ها بر عصب |
هدف از درمان درد سیاتیک کاهش درد و افزایش تحرک است. بسته به علت آن، بسیاری از موارد سیاتیک با گذشت زمان و با درمان های ساده خودمراقبتی از بین می روند.
قبل از مراجعه به پزشک متخصص، چه مدت باید درمان های خودمراقبتی را برای بهبود درد سیاتیک انجام داد؟
افراد مبتلا به درد سیاتیک متفاوت هستند. نوع درد، شدت درد و علت درد، همگی می توانند متفاوت باشند. بعضی از بیماران ممکن است ابتدا یک درمان تهاجمی تر داشته باشند. با این حال، در کل، اگر انجام شش هفته ای درمان های غیر جراحی، مراقبت از خود مانند استفاده از یخ، گرما، تمرینات کششی، داروهای بدون نسخه موجب تسکین دردتان نشد، وقت آن رسیده است که به یک متخصص بهداشت و درمان مراجعه کنید و سایر گزینه های درمانی را امتحان کنید.
درمان درد سیاتیک
جراحی ستون فقرات معمولاً توصیه نمی شود، مگر اینکه با سایر روشهای درمانی مانند کشش و دارو بهبود پیدا نکردید، دردتان بدتر شد، ضعف شدید در عضلات اندام های نیم تنه پایینی تان داشتید یا دچار بی کنترلی ادرار و بی کنترلی مدفوع شدید. اینکه چه قدر زود جراحی در نظر گرفته شود، بستگی به علت بروز سیاتیک تان دارد. جراحی معمولاً یک سال پس از بروز علائم در نظر گرفته می شود. دردی که شدید و غیرقابل تحمل است و شما را از ایستادن یا کار باز می دارد و در بیمارستان بستری شده اید، به درمان تهاجمی تر و جدول زمانی کوتاه تری برای جراحی نیاز دارد. اگر تشخیص داده شود که عدم توانایی کنترل مثانه یا روده به دلیل سندرم دم اسب است، به جراحی فوری نیاز دارید. هدف از جراحی ستون فقرات برای دردهای سیاتیک حصول اطمینان از ثابت بودن ستون فقرات و نیز برداشتن فشار از روی عصب های تحت فشاراست.
انجام دیسککتومی و لامینکتومی معمولاً یک تا دو ساعت طول می کشد. زمان بهبودی به شرایط شما بستگی دارد. جراح به شما می گوید چه زمانی می توانید به تمام فعالیت های خود برگردید. به طور کلی زمان مورد نیاز برای بهبودی شش هفته تا سه ماه است.
اگرچه این روش ها بسیار ایمن و موثر در نظر گرفته می شوند، همه جراحی ها خطراتی دارند. خطرات جراحی ستون فقرات شامل موارد زیر است:
بیشتر افراد مبتلا به درد سیاتیک بهبودی کامل حاصل می کنند. با این حال، درد مزمن (مداوم و پایدار) می تواند از عوارض سیاتیک باشد. اگر عصب فشرده شده به شدت آسیب دیده باشد، در صورتی که بی حسی در پا، راه رفتن طبیعی را غیر ممکن کند، ضعف عضلانی مزمن رخ خواهد داد. سیاتیک به طور بالقوه می تواند باعث آسیب دائمی عصب شود و در نتیجه حس در پاهای آسیب دیده از بین برود. اگر حس در ساق پا و پا را از دست دادید یا نگران زمان بهبودی هستید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
برخی از منشاهای سیاتیک مانند بیماری دیسک تخریبی یا تحلیل برنده، سیاتیک دوران بارداری یا زمین خوردن تصادفی ممکن است قابل پیشگیری نباشد. اگرچه جلوگیری از همه موارد سیاتیک ممکن نیست، انجام اقدامات زیر می تواند به محافظت از کمر و کاهش خطر کمک کند:
خبر خوب در مورد درد سیاتیک این است که این درد معمولاً با گذشت زمان و درمان های خود مراقبتی به خودی خود برطرف می شود. بیشتر افراد (80% تا 90%) مبتلا به سیاتیک بدون جراحی بهبود می یابند و تقریباً نیمی از این افراد در طی شش هفته به طور کامل از یک دوره درد سیاتیک بهبود می یابند. اگر درد سیاتیک تان بهبود نمی یابد و نگران هستید که بر اساس انتظارتان به سرعت بهبود نیابید، حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
در صورت تجربه موارد ذیل، از مراقبت های پزشکی بهره مند شوید:
حتی اگر معلوم شود که مراجعه تان اضطراری نباشد، ولی بهتر است آن را بررسی کنید.
خیر، عصب سیاتیک تنها منبع “سیاتیک” یا درد سیاتیک نیست. بعضی اوقات منشأ درد در ناحیه بالای کمر بیشتر است و باعث درد در جلوی ران یا در ناحیه لگن می شود. به این درد هم سیاتیک می گویند.
مشکلات مفصل ران، از جمله آرتروز مفصل ران معمولاً باعث درد کشاله ران، درد به هنگام انداختن وزن روی پایتان یا درد به هنگام حرکت پا به اطراف می شود. اگر دردتان از پشت شروع می شود و به سمت ران یا پایین ساق پا می رود و یا درد از ران شروع می شود و با بی حسی، گزگز یا ضعف در ساق پایتان همراه است، محتمل ترین دلیل آن سیاتیک است.
رادیکولوپاتی اصطلاح عمومی تری است که علائم ناشی از عصب فشرده شده در ستون فقرات را توصیف می کند. سیاتیک نوع خاص و متداول ترین نوع دیسک کمری است.
کمی استراحت و تغییر در فعالیت ها و میزان فعالیت تان لازم خواهد بود. با این حال، استراحت بیش از حد، استراحت در رختخواب و عدم تحرک بدنی می تواند دردتان را بدتر کرده و روند بهبودی را کُند کند. حفظ هرچه بیشتر فعالیت برای انعطاف پذیری و تقویت عضلات مهم است. قبل از شروع برنامه تمرینی خود، ابتدا به پزشک یا متخصص ستون فقرات مراجعه کنید تا تشخیص درست حاصل شود. پزشک متخصص شما را به یک متخصص فیزیوتراپی خوب یا سایر متخصصین آموزش دیده ورزش یا حرکت بدن ارجاع می دهد تا یک برنامه ورزشی و تقویت عضلات را برایتان طراحی کند.
سیاتیکی که در اثر فتق دیسک، تنگی نخاع یا خار استخوان که عصب سیاتیک را فشرده می کند، ایجاد شود، می تواند باعث التهاب یا تورم در ساق پای آسیب دیده شود. عوارض سندرم پیریفورمیس نیز می تواند باعث تورم در ساق پا شود.
در حالی که تمام این شرایط بر نخاع، عصب ها، عضلات، رباط ها یا مفاصل تأثیر می گذارند و همگی می توانند باعث درد شوند، هیچ یک ارتباط مستقیمی با سیاتیک ندارند. علل اصلی این بیماری ها متفاوت هستند. سیاتیک فقط عصب سیاتیک را درگیر می کند. همانطوری که گفته شد، شبیه ترین حالت و بیماری، سندرم تونل کارپ است که عصب را فشرده می کند.
بیشتر مبتلایان به سیاتیک نیازی به جراحی ندارند. گذشت زمان و درمان خودمراقبتی معمولاً تمام آن چیزی است که این افراد به آن نیاز دارند. با این حال، اگر درمان های ساده خودمراقبتی درد شما را تسکین نمی دهد، به پزشک خود مراجعه کنید. پزشک می تواند علت دردتان را تشخیص دهد، گزینه های درمانی دیگری را به شما پیشنهاد دهد و یا در صورت لزوم شما را به سایر متخصصان ستون فقرات ارجاع دهد.
آخرین به‌روزرسانی: ۱۴۰۴/۰۶/۱۲✍🏻 کلینیک ستون فقرات تهران ارتوپدی
